Określany w literaturze także jako zaburzenia hiperkinetyczne. Termin ADHD obejmuje zarówno ADHD z zaburzeniami hiperaktywnymi, jak i bez nich u dorosłych i dzieci. Można się spotkać także z terminem ADD (Attention-deficit disorder), który pojawił się jako nazwa zaburzenia jako pierwszy, a także AADD (Adult attention-deficit disorder), czy AADHD określające zaburzenie u osób dorosłych.

Jest to grupa zaburzeń charakteryzujących się wczesnym początkiem (zazwyczaj w pierwszych pięciu latach życia), brakiem wytrwałości w realizacji zadań wymagających zaangażowania poznawczego, tendencją do przechodzenia od jednej aktywności do drugiej bez ukończenia żadnej z nich oraz zdezorganizowaną, słabo kontrolowaną nadmierną aktywnością.

Przyczyny

Nie są znane dokładne przyczyny ADHD. Zidentyfikowano jednak szereg czynników, które mogą przyczynić się do, lub nasilać ADHD. Wskazywane czynniki to: genetyczne, dieta i środowisko społeczne.

Biologiczne

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej jest zespołem zaburzeń, najczęściej o podłożu genetycznym, który powoduje powstawanie objawów z trzech grup impulsywności, nadruchliwości i zaburzeń koncentracji uwagi, spowodowany jest zaburzeniami równowagi pomiędzy układami dopaminowym i noradrenalinowym w CUN.

Objawy nadpobudliwości mogą również występować w wyniku:

• uszkodzenia centralnego układu nerwowego,
• niedotlenienia w czasie porodu,
• także przy innych zespołach objawowych np. u pacjentów z łamliwym chromosomem X.

Korelacja z czynnikami biologicznymi i społecznymi

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej ma podłoże biologiczne to znaczy, że nie wynika on z błędów wychowawczych, czy czynników psychogennych.

Niektóre objawy podobne do zespołu nadpobudliwości psychoruchowej mogą występować u dzieci wychowywanych bez systemów zasad i konsekwencji, ale także np. u dzieci maltretowanych fizycznie, psychicznie lub seksualnie.

Objawy

Zaburzenie przybiera różne formy i występuje w różnych stopniach natężenia. U wielu osób, szczególnie dorosłych, objawy są maskowane przez inne problemy, jak depresja, alkoholizm, przez co samo ADHD może pozostać nierozpoznane

wg Virginii Douglas

Podczas badań nad nadruchliwością w latach 70. Virginia Douglas z Kanady sformułowała 4 cechy klinicznego obrazu ADHD:

• trudności w podtrzymaniu uwagi i wysiłku,
• impulsywność,
• problemy z kontrolą poziomu pobudzenia,
• potrzeba bezpośredniego wzmocnienia.

Sfera ruchowa

• wyraźny niepokój ruchowy w zakresie dużej i małej motoryki
• niemożność pozostawania w bezruchu przez nawet krótki czas
• podrywanie się z miejsca
• bezcelowe chodzenie
• zwiększona szybkość i częsta zmienność ruchów (wrażenie ciągłego pośpiechu)
• bieganie
• przymusowe wymachiwanie rękami
• podskakiwanie
• wzmożone drobne ruchy kończyn (machanie nogami, głośne deptanie, poruszanie palcami rąk, ciągłe zajmowanie się rzeczami, które leżą w zasięgu rąk lub nóg, kiwanie się na krześle itp.)
• bieganie bez celu

Sfera poznawcza

• trudności w skupieniu uwagi (uwaga chwiejna, wybitnie zależna od czynników afektywnych)
• brak wytrwałości w przypadku małego zainteresowania i niedostrzegania bezpośredniej korzyści z działania
• wzmożony odruch orientacyjny
• pochopność
• znaczna męczliwość w pracy intelektualnej i związana z tym nierównomierna wydajność
• pobieżność myślenia
• przerzucanie uwagi z obiektu na obiekt (udzielanie nieprawidłowych, nieprzemyślanych odpowiedzi na pytania lub nieprawidłowe rozwiązywanie zadań)
• w badaniach inteligencji niektórzy autorzy stwierdzają poziom "poniżej spodziewanego", głównie w skalach wykonawczych
• trudności wizualno-motoryczne
• trudności syntetyzowania w myśleniu
• brak umiejętności planowania
• u wielu dzieci z zaburzeniami koncentracji uwagi występują pewnego rodzaju zaburzenia mowy lub języka, do których należą:
  • opóźnienie rozwoju mowy
  • kłopoty z artykulacją
  • problemy ze strukturą zdania
  • nieprawidłowe układanie dźwięków
• Trudności stanowi również pisemne wyrażanie myśli i słowa

Sfera emocjonalna

• nieopanowane, nieraz bardzo silne reakcje emocjonalne
• wzmożona ekspresja uczuć
• zwiększona wrażliwość emocjonalna na bodźce otoczenia
• wybuchy złości
• impulsywność działania

Często występujące cechy osobowości dziecka z zaburzeniami koncentracji uwagi

• działanie impulsywne,
• chęć dominowania w grupie
• niska samoocena
• okresowo występująca depresja
• niedojrzałe zachowanie
• zaburzenia snu:
  • wczesne budzenie się
  • trudności z zaśnięciem
  • niespokojny sen

• rozwój fizyczny:
  • wysoki poziom aktywności fizycznej
• rozwój społeczny:
  • opóźniony rozwój społeczny
  • trudności w nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami
  • popisują się przed rówieśnikami, aby zwrócić na siebie uwagę

Diagnoza

Diagnoza różnicowa z zespołem Aspergera – nawet do 35% osób może mieć problemy typowe dla zespołu Aspergera.

We wczesnym dzieciństwie

Diagnoza ADHD we wczesnym dzieciństwie nie jest możliwa. Natomiast występuje kilka objawów sugerujących wystąpienie ADHD w następnych latach:

• ciągła aktywność ruchowa
• dziecko nie uczy się na własnych błędach,
• opóźniony albo przyspieszony rozwój mowy
• problemy ze snem
• problemy z jedzeniem (wygląda na to, że dziecko nie ma czasu na jedzenie), łącznie z występowaniem wymiotów, lub słaby odruch ssania
• ataki kolki, które mogą wynikać z uczulenia, ale również mogą być wynikiem zaburzeń koncentracji uwagi
• dzieci nadpobudliwe nie lubią (wg opinii wielu rodziców), gdy się je przytula (to jest związane z współwystępującą nadwrażliwością dotykową, ale nie z ADHD)

W wieku szkolnym

• trudność w dostosowaniu się do wymagań szkolnych (zajęcia w pozycji siedzącej)
• trudność w utrzymaniu uwagi przez całą lekcję, "bujanie w obłokach"
• nadmierna gadatliwość i impulsywność

U dorosłych

Kryteria z Utah dla ADHD u dorosłych

• Historia ADHD w dzieciństwie, z występowaniem zarówno deficytu uwagi, jak i nadpobudliwości motorycznej, wraz z co najmniej jednym z następujących objawów: nieprawidłowe zachowanie w szkole, impulsywność, emocjonalna nadpobudliwość i wybuchy gniewu.
• Utrzymujące się w wieku dorosłym problemy z uwagą i nadpobudliwością ruchową łącznie z dwoma z następujących pięciu objawów: chwiejność emocjonalna, wybuchowy temperament, niska odporność na stres, brak zorganizowania i impulsywność.

ADHD u osób dorosłych

Nasilenie objawów ADHD zmniejsza się z upływem czasu. Mimo to według badaczy od 30% do 70% dzieci ze zdiagnozowanym ADHD posiada co najmniej niektóre jego symptomy (lub też wszystkie) także w życiu dorosłym. Osoby pełnoletnie z ADHD bez odpowiedniego leczenia zazwyczaj prowadzą chaotyczny tryb życia, łatwo uzależniają się od środków farmakologicznych i alkoholu. Często współwystępują także takie zaburzenia, jak depresja, zaburzenia lękowe, zaburzenia afektywne dwubiegunowe, uzależnienia, bądź niezdolność do nauki. Z ADHD można wyrosnąć, jednak z jego powikłań nie - dlatego ważne jest jak najwcześniejsze podjęcie stosownego leczenia by nie dopuścić do ich rozwoju.